Grensoverschrijdend gedrag – met Aateke Jansen

Grensoverschrijdend gedrag

Organisaties worstelen wereldwijd met grensoverschrijdend gedrag. De meeste richten zich op slachtoffers en protocollen. Maar organisatieadviseur Aateke Jansen stelt voor om het anders aan te pakken. Zij wil naar het hele systeem kijken - ook naar de mensen die grenzen overschrijden. Een gedurfde visie die verder gaat dan wat we gewend zijn.

Podcast

Van operatiekamer naar organisatieadvies 

Aateke Jansen maakte een opmerkelijke carrièreswitch. Ze werkte elf jaar als oogarts. In 2020 stopte ze met haar medische carrière en koos voor iets totaal anders: transactionele analyse en organisatieadvies. 

“Mijn verbinding met de transactionele analyse werd steeds sterker. Sterker dan mijn binding met de oogheelkunde,” vertelt Jansen. “Ik deed de hele dag werk waar ik geen affiniteit mee had. Om vijf uur werd het pas interessant voor mij, terwijl anderen dan juist stopten met werken.” 

Transactionele analyse is een psychologische theorie die kijkt naar menselijk gedrag en communicatie. Deze kennis geeft Jansen een unieke kijk op hoe organisaties werken. “Het biedt heldere modellen. Je begrijpt jezelf beter, je begrijpt anderen beter. Je snapt je eigen gedrag en gevoel. En vanuit dat begrip ontstaat ruimte voor verandering.” 

Het doorgeprikt folie: waarom nu? 

Grensoverschrijdend gedrag komt de laatste jaren overal naar boven. Van #MeToo tot misstanden in de sport en de zorg. Maar is dit echt nieuw? Jansen gebruikt een mooie vergelijking: “Het is alsof we folie hebben doorgeprikt. Achter dat folie zaten dingen waar we niet over praatten. Die we ontkenden of waarvan we de betekenis niet zagen. Nu is dat folie open.” 

De aandacht voor dit thema is niet nieuw. Al eind jaren ’90 waren er trainingen over seksueel misbruik in zorg en pastoraat. “Maar daarna verdween het naar de stoffige boekenkast,” vertelt iemand in het gesprek. “Het thema kreeg geen vervolg. Nu komt het naar boven en is het ineens een groot maatschappelijk thema.” 

De worsteling van bestuurders 

Voor leidinggevenden is grensoverschrijdend gedrag in hun organisatie een persoonlijke confrontatie. Ze moeten zorgen voor een veilige werkplek. Als dat niet lukt, raakt dat hen diep. “Als blijkt dat je geen veilige plek hebt kunnen garanderen, doet dat wat met je eigen gevoel. Zeker als het uit een hoek komt die je niet had verwacht.” 

Deze schaamte en ongemak zijn menselijk. Maar ze mogen geen reden zijn om weg te kijken. Jansen ziet juist hier een kantelpunt: “Misschien is dit wel de grote verandering. We zien nu dat we er iets mee moeten. We kunnen het niet meer onder de mat schuiven. We kunnen het niet meer wegdenken uit onze systemen.” 

Waarom protocollen niet werken 

Veel organisaties reageren op incidenten door gedragscodes op te stellen. Ze maken protocollen. Dat is begrijpelijk, maar het werkt niet goed genoeg. “Het is zonde van tijd en energie als zo’n protocol in een la belandt,” waarschuwt men tijdens het gesprek. 

Wat werkt dan wel? Volgens Jansen moeten we met elkaar praten: “We moeten het gesprek voeren. Wat gebeurt er als ik dit doe? Wat doet het met jou? En als iemand jouw grens overschrijdt, moet je die grens kunnen aangeven. Zonder de ander meteen te veroordelen.” 

Het gaat om concrete vragen: mag een collega je aanraken tijdens het werk? Hoe zeg je dat een opmerking niet oké is? Wanneer wordt een grap grensoverschrijdend? Deze vragen kun je alleen in gesprek beantwoorden, niet in een protocol. 

De tijdsdruk-paradox 

“We hebben geen tijd voor zulke gesprekken,” horen we vaak. Vooral in de zorg. “Deze gesprekken voer je niet even in vijf minuten tussendoor,” erkent Jansen. “Het bedrijf moet doordraaien. Je moet financieel gezond blijven. Je hebt afspraken met patiënten en cliënten.” 

Maar hier zit een paradox: zonder tijd voor deze gesprekken blijven problemen bestaan. Ze worden erger. Uiteindelijk escaleren ze tot crises die veel meer tijd en energie kosten. Het gaat om prioriteiten stellen. Investeren in veiligheid betaalt zich terug. 

De revolutionaire blik: ook grensoverschrijders zijn mensen 

Hier komt Jansens meest controversiële inzicht. We moeten niet alleen naar slachtoffers kijken, maar naar het hele systeem. Ook naar mensen die grenzen overschrijden. 

“Ik geloof niet dat mensen ’s ochtends denken: vandaag ga ik grenzen overschrijden,” stelt ze. “Het gebeurt in de cultuur van het systeem. Je kunt het systeem alleen veranderen als je vanuit alle kanten kijkt. Ook naar wat grensoverschrijders nodig hebben om te kunnen stoppen.” 

Dit betekent niet dat we gedrag goedpraten. “Sommige grensoverschrijdingen moet je aanpakken. Voor sommige dingen moet je verantwoordelijk gehouden worden.” Maar door te begrijpen waarom mensen grenzen overschrijden, ontstaat ruimte voor echte verandering. 

De macht van hiërarchie 

In sectoren met sterke hiërarchieën speelt macht een grote rol. Zoals in de gezondheidszorg, waar Jansen zelf werkte. “De dokter stond vroeger op een voetstuk. Dat verandert nu, maar het zit nog steeds in het systeem.” 

Deze machtsstructuren maken het moeilijk om grenzen aan te geven. Wie durft de chirurg te corrigeren? Wie spreekt de directeur aan op ongepast gedrag? Deze patronen doorbreken vraagt meer dan goede bedoelingen. Het vraagt om een complete cultuurverandering. 

Gedrag versus persoon: een belangrijk verschil 

Een van de belangrijkste punten uit het gesprek: maak onderscheid tussen wat iemand doet en wie iemand is. “Je kunt gedrag benoemen en de mensen er achter meenemen,” legt Jansen uit. “Want je hebt die mensen wel nodig.” 

Deze aanpak maakt het mogelijk om grensoverschrijdend gedrag aan te pakken zonder mensen af te schrijven. Het opent deuren voor verandering, herstel en leren. Voor individuen én voor de hele organisatie. 

Naar een moedige maatschappij 

Jansens visie vraagt moed van iedereen. Moed om kwetsbaar te zijn. Moed voor moeilijke gesprekken. Moed om patronen te doorbreken. “We worden steeds meer een moedige maatschappij,” hoopt ze. “Een maatschappij waarin we mensen durven aanspreken op gedrag. Waarin we durven praten over onze grenzen.” 

Het doel is helder: “Het moet fijn zijn om te werken. Plezierig in alle opzichten.” 

Een nieuwe weg vooruit 

De aanpak uit deze podcast breekt met de traditionele focus op slachtofferhulp en straffen. Jansen pleit voor een systeembenadering. Alle betrokkenen – slachtoffers, omstanders én grensoverschrijders – worden serieus genomen. Echte gesprekken vervangen papieren protocollen. We kunnen gedrag afkeuren zonder mensen af te schrijven. 

Het is een uitdagende visie. Ze vraagt om anders denken over grensoverschrijdend gedrag. Maar juist door deze bredere blik ontstaat ruimte voor echte, blijvende verandering. Want alleen als we naar het hele systeem kijken, kunnen we werkplekken maken waar iedereen zich veilig en gerespecteerd voelt. 

Benieuwd naar het volledige gesprek? Luister hieronder naar de podcast. Aateke Jansen licht haar visie op grensoverschrijdend gedrag verder toe en geeft concrete tips voor organisaties die hiermee worstelen.