Podcast: Waarden naar werkelijkheid met Eunice van Zomeren

Waarden naar werkelijkheid

In gesprek met Eunice van Zomeren van Reliëf gaan we op zoek naar een nieuw evenwicht tussen zakelijkheid en bezieling in de zorg. Wat betekent het om mens te zijn in een systeem dat steeds meer draait om meetbare resultaten? 

De verzakelijking van de zorg: een noodzakelijk kwaad? 

“We zijn verzakelijkt door de overheid, doordat wij een uitvoeringsinstantie van de overheid zijn geworden,” vertelt Van Zomeren over de transformatie van de zorgsector. Van een roeping, een daad van barmhartigheid, werd zorg steeds meer een professionele dienst met protocollen en prestatie-indicatoren. 

De zorg is, in haar woorden, “aan het overheidsinfuus gaan hangen,” waardoor controle en verantwoording centraal kwamen te staan in plaats van “vanuit je hart het goede doen.” Deze verzakelijking bracht kennis over bedrijfsvoering die nodig was, maar deed tegelijk iets met de bezieling in de sector. 

Opvallend is dat dit niet alleen speelt in de zorg. Ook in het bedrijfsleven groeit het verlangen naar zingeving en betekenis. Het lijkt een universele zoektocht in onze tijd. 

De mythe van de autonome mens 

“We denken vanuit autonomie en eigen regie. Dus de mens is een autonoom wezen die moet voor zichzelf zorgen en mag zelf kiezen wat hij wil,” zegt Van Zomeren, om daar direct aan toe te voegen: “Dat is gewoon niet waar.” 

Ze schetst een herkenbaar beeld: “Als je op die operatietafel ligt, misschien wel naakt, kwetsbaar, bent afhankelijk van de handen die jou straks gaan opereren of een narcose geven of je ligt in de kreukels na een ongeluk of je kind is heel ernstig ziek. Kijk hoe kwetsbaar en afhankelijk je dan bent.” 

Dit staat haaks op het moderne mensbeeld waarin zelfredzaamheid centraal staat. “Het is een misvatting om over eigen regie en autonomie te spreken,” concludeert ze. Juist in onze diepste relaties ervaren we hoe afhankelijk we van elkaar zijn. 

De onderstroom die alles bepaalt 

Van Zomeren gebruikt de krachtige metafoor van een ijsberg: “Boven de ijsberg zie je de rituelen, de vormen. Dus bijvoorbeeld bij bidden aan tafel, daarmee zijn wij een christelijke organisatie. Of we hebben op zondag een kerkdienst. Dus wij zijn een christelijke organisatie.” 

Maar onder water ligt iets anders: “Alles wat daaronder leeft, dat zijn je overtuigingen. Dat zijn bijvoorbeeld je godsbeelden… de manier waarop je met elkaar omgaat. Heel veel dingen zijn niet benoemd.” 

Deze ‘onderstroom’ stuurt gedrag op een manier die vaak onbewust blijft. De werkelijke verandering begint pas wanneer deze onuitgesproken overtuigingen aan het licht komen. 

“Vaak gaat het echt schuren,” zegt Van Zomeren. “Vaak ontstaat er ruimte en behoefte en verlangen om er iets mee te doen. Dan is de tijd rijp en dan komt er ook tijd.” 

Zingeving als resultaat, niet als doel 

Misschien wel het meest verrassende inzicht uit het gesprek is Van Zomeren’s visie op de aard van zingeving: “Zingeving is een resultant. Wij doen alsof het een doel is… Nou, vergeet het maar. Je kunt het niet fixen. Het is een gevolg van iets anders wat je gedaan hebt.” 

Ze geeft het voorbeeld van een huishoudelijke hulp: “Als een huishoudelijke hulp aan een medewerker, aan een cliënt vraagt of een bewoner, wie zijn deze mensen op de foto, als je het fotolijstje afstoft, dan komt er vanzelf een gesprek waarschijnlijk over de familie en over vroeger en over de kinderen. En onbewust en misschien wel onbedoeld ontstaat er zingeving bij beide.” 

Dit perspectief keert de gangbare benadering om: zingeving volgt uit menselijke interactie, je kunt het niet plannen of organiseren. De meest betekenisvolle momenten ontstaan vaak terloops, niet wanneer we proberen diepzinnig te zijn. 

Het dilemma van tijd en aandacht 

In het hart van de dagelijkse zorgpraktijk ligt een herkenbaar dilemma: hoe geef je aandacht in een systeem dat steeds meer om efficiency draait? 

“Dat is een van de grootste frustraties van zorgmedewerkers,” vertelt Van Zomeren. “Ik zou graag meer willen betekenen. Je ziet dat iemand verdrietig is, is niet lekker, maar je moet wel door, want er moeten nog vijf mensen waar je bent.” 

Ze ziet een oplossing in volledige aanwezigheid, al is het kort: “Het moment dat je echt leert om er helemaal te zijn, noem het presentie, noem het aandacht, en echt even contact te maken met degene die zorg vraagt, ook al is het drie minuten, dat rendeert, over dat woord gesproken, rendeert de hele dag door.” 

De weg vooruit: verbinding centraal 

“Kom uit je eigen ik-cirkel en verbind je met je naasten… Dan kom je als mens echt tot je recht,” besluit Van Zomeren het gesprek. Het is een eenvoudige maar diepgaande waarheid die in onze individualistische cultuur gemakkelijk vergeten wordt. 

Ze wijst op het belang van ons hele mens-zijn: “We zijn vergeten dat we een heel lichaam hebben. Wat van alles nog wat doet. En we zijn heel erg gaan geloven dat we ons brein zijn. Onze cognitie, dat is onze redding, denken wij.” 

De reis van waarden naar werkelijkheid is er een van geduld, dialoog en het durven aangaan van de diepere lagen in onszelf en onze organisaties. Het vraagt om ruimte voor kwetsbaarheid in een wereld die deze kwaliteit vaak miskent. 

Maar zoals Van Zomeren zo treffend zegt: “Investeer in zingeving want het levert zoveel meer op.” In een tijd waarin alles in termen van rendement wordt gedacht, is dat misschien wel de meest radicale uitnodiging: dat echte zingeving niet te meten valt, maar wel voelbaar is in elke betekenisvolle ontmoeting.