Podcast: Ontwikkelingen in de zorg

Ontwikkelingen in de Zorg met Erik Dannenberg

In een wereld waarin zorgstelsels kraken onder toenemende druk, verkent deze podcast met Erik Dannenberg de onvermijdelijke omslag van institutionele zorg naar gemeenschapszorg. Het gesprek onthult hoe ons huidige systeem, ondanks goede intenties, vervreemding en bureaucratie in de hand werkt, en schetst een toekomstperspectief waarin menselijke verbinding weer centraal staat.

 

De paradox van het Nederlandse zorgsysteem 

Nederland kent een van de meest uitgebreide sociale zekerheidsstelsels ter wereld. Toch ervaren veel burgers het systeem als ontoegankelijk en vervreemdend. “Zelfs mensen die bijstand krijgen, krijgen iets van de overheid, van ons allemaal. En hebben toch niet het gevoel dat de overheid voor ze werkt,” vertelt Dannenberg. 

Deze paradox is het resultaat van decennia aan beleidsontwikkeling. Na de vondst van de gasbel bouwde Nederland een uitgebreid verzekeringsstelsel op. Maar de toegang tot deze voorzieningen werd steeds ingewikkelder gemaakt. 

De reden hiervoor ligt volgens Dannenberg in een politieke patstelling: “Eigenlijk is er een vastgelopen conflict tussen links en rechts in de politiek. Links wil een hoog voorzieningenniveau, veel voor de burger doen. De rechterkant vindt dat allemaal onzin, wil een nachtwakerstaat.” Het compromis: veel voorzieningen met een bijna ondoordringbare toegang. 

Het gevolg is een systeem dat volledig is gebouwd op “controleren, objectiveren, confronteren, verantwoorden,” waarin mensen moeten bewijzen dat ze hulp verdienen. Om aanspraak te maken op hulp, moet je je problemen benoemen in medische taal – handicaps, beperkingen, stoornissen. Zo is een heel apparaat ontstaan van formulieren, indicaties en tussenpersonen die als “woorddokters” fungeren. 

De menselijke maat verdwijnt 

De focus op systemen en processen heeft de menselijke maat uit het oog doen verliezen. Dannenberg herinnert zich een jubileum van de HKZ (kwaliteitskeurmerk in de zorg) waar een van de initiatiefnemers zei: “We zijn eigenlijk één belangrijk ding vergeten… Gaat het niet eigenlijk om de relatie tussen de zorgvrager en de zorgverlener?” 

Deze opmerking raakt de kern van het probleem. In al onze pogingen om zorg te verbeteren via protocollen en kwaliteitsmetingen, is het meest essentiële – de menselijke connectie – naar de achtergrond verdwenen. 

De onhoudbare toekomst 

De cijfers liegen niet: momenteel werkt één op de zes Nederlanders in de zorg. Als we niets veranderen, wordt dat in 2040 één op de vier, en in 2050 zelfs één op de drie. “Dat gaat nooit lukken,” stelt Dannenberg. “De toekomst van het zorgstelsel met zorgverzekering, het redwet, arwc en zorg… dat is volstrekt onhoudbaar.” 

Het kan niet zo blijven dat er “een autootje van de thuiszorg rondrijdt om steunkousen aan en uit te trekken twee keer per dag.” We zullen fundamenteel anders moeten gaan denken over hoe we voor elkaar zorgen. 

Terug naar community-denken 

De oplossing ligt volgens Dannenberg in een herontdekking van het community-denken: “Dat je weer meer aandacht gaat krijgen voor elkaar, voor de noden van elkaar.” Niet alleen omdat het goed is voor de ander, maar ook omdat het goed is voor jezelf om in zo’n community te leven. 

Dit is geen nostalgisch verlangen naar het verleden. Dannenberg erkent dat de gesloten gemeenschappen van weleer ook problemen kenden. Maar hij ziet wel waardevolle elementen die we opnieuw kunnen inzetten in een moderne context. 

De contouren van deze nieuwe benadering worden al zichtbaar in lokale initiatieven. In Zeeland vertelt hij over thuiszorgorganisaties die samen besluiten: “Jij doet die hoek, jij doet die hoek.” Formeel mag dit niet vanwege concurrentieregels, maar ze doen het toch om zorg bereikbaar te houden in krimpregio’s. 

De sociaal makelaar als nieuwe professional 

In de toekomstvisie van Dannenberg speelt de “sociaal makelaar” een centrale rol – een professional die niet per cliënt of handeling betaald wordt, maar die een hele straat of buurt kent en verbindingen legt tussen mensen met verschillende behoeften en talenten. 

Hij schetst een voorbeeld: “Een oudere heer kan thuis wonen of niet, maar hij heeft nog nooit Nederlands geleerd. Er is een Syrisch gezin in de straat dat Nederlands wil leren schrijven. Als die heer hen Nederlands leert en het Syrische gezin helpt met zware boodschappen en de tuin, dan kan hij nog lang thuis blijven wonen.” 

In plaats van beide partijen als “zorgobjecten” te behandelen, benadrukt deze aanpak ieders talenten en mogelijkheden om bij te dragen. “Iedereen mag iets mankeren en vragen, dat is allemaal prima. Maar je hebt ook iets te bieden, je hebt ook talenten.” 

Geld en gedrag: het Smoky Mountains-voorbeeld 

Een van de meest fascinerende inzichten uit het gesprek komt van een onderzoek in de Smoky Mountains in Amerika. Daar mochten Cherokee-indianen een casino starten, waarvan de opbrengsten gelijk werden verdeeld onder alle gezinnen in het reservaat – ongeveer $6000 per gezin, zonder tegenprestatie. 

De resultaten waren verbazingwekkend: “Stress was uit die gezinnen. Ze kregen hoofddelen om gezond te eten, hadden eindelijk geld voor schoolkleren, de arbeidsparticipatie steeg, de gezondheid verbeterde.” Het enige wat veranderde was dat deze gezinnen financiële zekerheid kregen. 

Dit voorbeeld illustreert hoe financiële stress een verlammende werking heeft op mensen. Wanneer de basisbehoeften gedekt zijn, ontstaat ruimte voor gezonder gedrag en betere keuzes. 

Van onderop veranderen 

Hoewel Dannenberg weinig verwacht van grootschalige systeemverandering vanuit Den Haag, ziet hij wel hoop in de veranderingen die van onderop komen. “Wanneer je pijn ergens bij voelt, dat is eigenlijk de grootste trigger voor veranderingen. Het kan zo niet langer… daar ontstaat pas veranderbereidheid.” 

Hij ziet dat professionals in toenemende mate het systeem omzeilen om goede zorg te kunnen leveren. “Op een gegeven moment lakken ze het systeem af. Er zijn altijd wel wat gaatjes te vinden.” 

De kracht van kleine handelingen 

Het gesprek eindigt met praktische voorbeelden van hoe kleine handelingen grote impact kunnen hebben. Wanneer iemand terminaal ziek is en geen thuiszorg kan krijgen, zou een simpele vraag aan de buren – “Zouden jullie eentje per week een pannetje extra willen koken?” – al een enorm verschil kunnen maken. 

Dannenberg doet regelmatig een test tijdens lezingen: “Als ik vraag wie bereid zou zijn om voor een oudere buurman af en toe boodschappen te doen, wat extra te koken of de tuin te doen, steekt spontaan 80 procent van de zaal hun hand op.” Het potentieel is er, maar wordt niet aangesproken omdat organisaties te zeer in hun eigen structuren vastzitten. 

De sleutel ligt in het opnieuw leren zien van mensen – niet als bundels problemen, maar als individuen met dromen, passies en talenten. “We moeten er niet alleen in kijken wat je mankeert en daar het hele systeem op bouwen. We moeten er ook in kijken wat we kunnen doen.” 

In een tijd waarin institutionele zorg zijn grenzen bereikt, wijst deze podcast op een onvermijdelijke transformatie: van systemen naar samenleving, van protocollen naar persoonlijke verbinding, en van problemen naar potenties. Het is een boodschap van hoop, maar ook van urgentie – een oproep om onze kijk op zorg fundamenteel te herzien voordat het te laat is.